Lørdagskommentaren i Trønder-Avisa, 12/6-21.
Vi skundar oss å slappe av – før vi skal på kurs i å puste. Ein skal jo helst puste både inn og ut. Det finst teknikkar for korleis, som å telle, og å puste med magen. Men brukte det ikkje å vere med lungene?
Eg må definitivt på kurs. For i tillegg til organ-forvirring blir eg pottesur når eg no må vente på noko. Da går pustinga fort over i fresing. Å la ei oppdatering på Mac-en ta den tida ho treng er ikkje sikkert går. Det er no like sannsynleg at eg avbryt ho, som at eg lar ho gjennomføre. Det kan hende eg har fått ein ny folkesjukdom. Trongen til umiddelbar behovtilfredsstillelse. Evna til å akseptere at dopaminet (belønningshormonet i hjernen) ikkje blir utløyst i same sekund som innsatsen min set inn, manglar. Eg aksepterer visst ikkje å måtte vente på premien lenger.
Tomas Hylland Eriksen har snakka mykje om fart og tempo i vår tid: «Vi står på kanten av stupet og er i ferd med å ta et stort skritt framover». På radioprogrammet Drivkraft sette han dette i samanheng med klimautfordringane. Han snakka om framskrittet som har løpt løpsk. Om klimaflyktningar som vil kome, og om energiforbruket som er tretti-dobla, altså mykje meir enn befolkningsveksten. Å oppnå bærekraft blir håplaust når veksten har gått berserk, og er utan mål. Hylland Eriksen hevdar at det berre er ved å gjere tida langsammare at vi kan redde verda og oss sjølve, ikkje ved å akselerere.
I den franske feelgood-dokumentaren «Hvorfor tiden flyr» reflekterer ein filosof blant anna over at vi tidleg i den moderne tidsalderen sprang mot eit mål: ei betre verd. Men no spring vi ikkje lenger mot noko, men frå noko: avgrunnen som kjem bakfrå. Perspektivet er forandra, meiner han – det er ikkje lenger nokon målstrek. Dette skapar så klart panikk. Han meiner vi anser verdas undergang som meir sikker enn muligheita for å forandre levemåten vår. Dette er også det Greta Thunberg kommuniserer gjennom sitt klimaopprop. Kor mykje meir opplysning og kunnskap må vi tileigne oss før vi set inn støyten som må til? Har vi ikkje snart reist langt nok til at turen kan starte – og innsatsen settast inn?
Viktigare enn tid er likevel meining. Det er meininga vi leiter etter, og ikkje tida, trur eg. Igjen siterer eg Hylland Eriksen: «Da vi mangla brød i brødboksen, hadde vi mening. Nå får vi ikke igjen brødboksen». Eg veit ikkje korleis det er for deg å høre det. Eg byrja først å le, så glei det over i skamfølelse – på vegner av ein generasjon som både har overflod av brød i boksen og går på lågkarbodiett, og må kaste halvparten av brødskivene fordi dei har mugna – for vi har jo så mykje anna godt vi må ete opp også, dessertgenerasjonen.
Tida kan bli både for stor og for lita. Fleire har uttrykt at dei gjennom pandemien, til tross for at dei både har hatt meir tid, rom og pengar, har kjent seg meir ulykkelege. Og at bilda frå India i tillegg har gitt skamfølelse over å høre seg sjølv klage over dette. Tap-tap. Vinnarlodd med bismak. Det bekreftar, at verken tid, rom eller pengar er verdt noko om ein ikkje får brukt dei. Pandemien har kalibrert oss til å sjå, at det som tel er følelsa av å vere verksam, vere i utvikling og ha samspel med andre. I same rom. I same sfære. Sjølv om pandemien har vore ei tøff erfaring, individuelt og kollektivt, har det samtidig kjentes meiningsfullt å ha noko stort å stå saman om: ein gigantisk dugnad der alle har slåst saman mot noko vondt. Når vi no byrjar å sjå lyset klart i enden av pandemitunnellen, kryssar eg fingrane for at vi kan overføre denne kollektive krafta til kampen mot klimakrisa, fattigdom, rasisme og sjølvmord – kriser som har herja i langt fleire år enn denne pandemien.
Kva er meininga med livet, har mennesket alltid lurt. Kan svaret ganske enkelt vere å gjere det som kjennest meiningsfullt? Vil vi leve meiningsfylte liv, treng vi kraft. Da ville eg satsa på lungepust. Magen har nok å gjere om den skal fordøye sprengfulle brødboksar, samt huse babykrabatar som skal fylle verda vår med ny meining og banebrytande idear – først må dei berre rekke seg gjennom barndommen. Og gønne gjennom ungdommen. Men så vil dei nok byrje å spørje oss vaksne om kor langt vi må reise før turen kan starte.