Lørdagskommentaren i Trønder-Avisa, 24/4-21.
For å unngå hovne føter måtte eg som høggravid bruke trykkstrømper på flyet. Ein treng ein kompressor når det er fare for stillstand i sirkulasjonen. Eg føretrekker elv og fjord framfor blikkstilt skogsvatn av same grunn: dei er opne. Dei sirkulerer.
Barn, med sin fantasi, leik og nye spørsmål er også opnarar. Dei opnar mellom anna oss vaksne opp. Vi må prøve å ikkje avgrense dei til skogsvatn ved å lukke svara inne i plomberte fasitar, og ikkje avgrense kva livet deira kan vere eller bli. Eg er redd det er vi vaksne som ofte lukkar igjen.
I diktet «Det er den draumen» (1966) skriv Olav H. Hauge at han ber på den draumen om at tider, hjarte og dører skal opna seg. Og om at kjeldor skal springa. Det er den draumen om at noko vedunderleg skal skje. Opning gir sirkulasjon – det motsette av stillstand. Diktet minner oss også om viktigheita av å gå med ei draum. I ein pandemi der mange kjenner seg utmatta er det kanskje ekstra viktig – å bere på ein draum.
Når noko stoppar opp i sirkuleringa treng vi noko som legg trykk på dette, som trykkstrømpen. For vi vil at ting skal opna seg. Samfunnet for eksempel. No har det vore stengt ned. Det blir til skogsvatn. Sirkulasjon er utvikling. Stillstand ikkje.
Kompressoren – kva eller kven er det? Du er ein kompressor – på meg. Eg får sirkulasjon – av deg. Vi trykker på kvarandre om det så berre er med eit lite smil på gata. Å vere ein kompressor er å sette strøymingar i gang, i seg sjølv og i andre. Når barnet er på skolen er det ein kompressor, og det møter andre kompressorar. Barna speler på kvarandre og kan slik unngå å bli stille skogsvatn. I skogsvatna er det mørkt og stille. Ein konsekvens av nedstenginga er at 1 av 6 barn no er utsette for vald i heimen. Det er ei opplysning som er vond å opne opp, men gjer vi det ikkje vil talet stige. Barn er stille i forhold til vaksne på ytringsfronten.
Skolen er ein kompressor. Musikk, idrett, motor, naturen, film – ja, alt vi får impulsar av, som gir oss ny kunnskap, utvida tankesett og større perspektiv. Pandemien har sånn sett også vore ein kompressor i seg sjølv, den har verkeleg gitt oss eit kraftig trykk på spørsmålet om kva livskvalitet er. Eg håpar vi lærer noko av dette, i det minste. At vi sorterer ut det viktige, og kvittar oss med det uviktige. Ein draum gir oss håp, og inspirerer til å lage mål, så fremt ein ikkje er lamma av håplausheit. Draumen kan ligge langt framfor målet – ja, langt utpå viddene. Men den gir retning. Den opnar opp.
Eg har ein draum om at grupper skal opna seg. Grupper er best når dei er heterogene, for det sikrar i det minste strøyming innanfor veggane. Berre det kan sikre gruppa utvikling. Friksjon er energi pluss motstand. Og friksjon må til for å skape framdrift og utvikling. Eg elskar slike pressebilde eg nyleg såg i VG, der pave Frans, katolikkanes religiøse overhovud, og ayatolla Ali al-Sistani, sjiamuslimanes øvste leiar i Irak, satt i kvar sin sofa og prata. Eit bilde på at to grupper opnar seg opp og trykker på kvarandre. Det er godt at grupper kan ta eit steg ut – og opp, og møtast i det store fellesrommet. For i det rommet – over blant anna religionsgruppene – ligg kjernen, det som sameinar dei: Kjærleiken og nestekjærleiken – det største av alt i alle religionane. Eg er redd for grupper som ikkje pustar, og blir stille og mørke skogsvatn som gror meir og meir att. Betre er det om dei er ei elv, for elver leier ned til fjorden som igjen leier ut til dei store verdshava.
Barn er ei stor og mangfaldig gruppe som opnar omverda si opp. Dei er samfunnets viktigaste kompressor. Vi må gjere alt vi kan for å få det vonde talet 1 av 6 bort. Vi vaksne må møte barna som elver. Da må vi må sørge for sjølv å ikkje bli mørke skogsvatn. Det er den vaksne som må legge til rette for at barna får vere dei «springande kjeldor» dei av natur er. Det må vere eit mål, og ikkje berre ein draum.